Liệt dây thần kinh VII ngoại biên là tình trạng giảm hoặc mất vận động nửa mặt do tổn thương dây VII sau khi rời khỏi nhân vận động ở cầu não. Đây là bệnh lý thường gặp trong thực hành lâm sàng.
Nguyên nhân
-
Nguyên phát: thường gặp nhất (75–80%), chủ yếu liên quan đến yếu tố lạnh, co thắt mạch máu gây phù nề và chèn ép dây thần kinh.
-
Thứ phát: tổn thương do u góc cầu – tiểu não, viêm tai xương chũm, chấn thương nền sọ, biến chứng thủ thuật nha khoa, zona hạch gối (hội chứng Ramsay-Hunt), hoặc các bệnh toàn thân (đái tháo đường, hội chứng Guillain-Barré, bệnh Lyme, thai kỳ 3 tháng cuối).
Lâm sàng
-
Mất nếp nhăn trán, nhắm mắt không kín, rãnh mũi má mờ, méo miệng, nhân trung lệch sang bên lành.
-
Giảm hoặc mất vị giác 2/3 trước lưỡi bên tổn thương.
-
Một số trường hợp có đau tai, chóng mặt, giảm thính lực kèm theo (zona hạch gối).
-
Di chứng có thể gặp: co giật cơ mặt, co cứng nửa mặt, đồng động cơ.
Ca lâm sàng minh họa
Ca 1: Bệnh nhân nữ 65 tuổi, có tiền sử bạch cầu lympho mạn, vừa kết thúc một chu trình điều trị bằng Rituximab và Bendamustine. Vào viện vì nuốt đau, phù mặt, quanh miệng nổi mụn nước. Chẩn đoán: Herpes quanh môi. Điều trị Acyclovir đường tĩnh mạch, sau 2 tuần tổn thương da liền sẹo. Tuy nhiên, sau 3 tháng bệnh nhân vẫn còn di chứng liệt VII ngoại biên.
Ca 2: Bệnh nhân nữ 15 tuổi, sau gây tê nha khoa vùng hàm dưới bằng lidocaine – epinephrine, tiến triển yếu dần cơ mặt bên phải trong vòng 8 giờ. Khám lâm sàng: liệt cơ quanh mắt, miệng, mất vị giác 2/3 trước lưỡi bên phải. Điều trị Prednisone kết hợp Acyclovir trong 10 ngày. Bệnh nhân cải thiện sau ngày thứ 4 và hồi phục hoàn toàn sau 3 tuần.
Điều trị
-
Nội khoa: Prednisolon 0,5–1 mg/kg/24h (10–14 ngày, giảm liều dần), vitamin nhóm B, thuốc giãn mạch. Có thể phối hợp thuốc kháng virus (Acyclovir) trong trường hợp nghi do Herpes Zoster.
-
Chăm sóc hỗ trợ: bảo vệ mắt (đeo kính, nhỏ nước muối sinh lý, băng gạc khi ngủ), xoa bóp cơ mặt, kích thích điện Galvanic.
-
Điều trị di chứng: thuốc chống động kinh liều thấp, tiêm Botulinum toxin định kỳ.
-
Y học cổ truyền: châm cứu, thủy châm vitamin nhóm B, các bài thuốc khu phong – tán hàn – hoạt huyết.
Phòng bệnh
-
Giữ ấm, tránh gió lạnh, đặc biệt mùa đông – xuân.
-
Điều trị triệt để các bệnh tai mũi họng, răng hàm mặt.
-
Vệ sinh răng miệng, bảo vệ mắt đúng cách.
Kết luận
Liệt dây thần kinh VII ngoại biên thường được chẩn đoán dễ dàng trên lâm sàng. Việc xác định nguyên nhân, điều trị sớm và chăm sóc hỗ trợ đúng cách có ý nghĩa quan trọng trong phục hồi chức năng và phòng ngừa di chứng lâu dài. Các ca lâm sàng cho thấy bệnh có thể gặp ở nhiều lứa tuổi, liên quan đến cả yếu tố nhiễm virus và thủ thuật y khoa, do đó cần cảnh giác và xử trí kịp thời.
